Κατάθλιψη

Είναι γνωστή στους περισσοτέρους από μας αυτή η λέξη.. Γνωστή ακόμα και από την εποχή του Ιπποκράτη.. Κρύβει μια αρκετά μεγάλη γκάμα συμπτωμάτων που ξεκινούν από την επίμονη δυσθυμία, άγχος, θλίψη χωρίς πολλές φορές κάποιον προφανή λόγο, αυτοαπασχόληση, εμμονς αρνητικές σκέψεις, αίσθημα απόγνωσης  ,αδιαφορία για τις καθημερινές δραστηριότητες , ανηδονία κλινοφιλία, σκέψεις αυτοκτονίας..

Είναι όμως και μια λέξη «καραμέλα». Κρύβει πάρα πολλές και διαφορετικές καταστάσεις ύπαρξης Το σημαντικό είναι ότι το άτομο δεν έχει εσωτερική αρμονία . Δεν μπορεί να αντλήσει αυτόματα και αυθόρμητα από το Κέντρο του τη Χαρά της Ζωής.. Κάτι στο ψυχισμό του δε βρίσκεται στη θέση του.. Πρέπει να σκύψουμε λοιπόν με μεγάλη εν συναίσθηση και ευαισθησία σε κάθε  άτομο που παραπονιέται για αυτά τα συμπτώματα και να προσπαθήσουμε να αφουγκραστούμε την ιδιαιτερότητα της δικής του ψυχής.. Κι έτσι να προετοιμάζουμε και ένα ανάλογο θεραπευτικό σχέδιο διαφορετικό για κάθε άτομο…

Οι καταθλιπτικές συνδρομές είχαν πρωτοπεριγραφεί από τον Ιπποκράτη και θεωρούνταν ανάμεσα στις πιο εμμένουσες , σταθερές και σωστά διαγνωσμένες ιατρικές καταστάσεις.

Τα κύρια παράπονα των καταθλιπτικών ασθενών σχετίζονται με το οδυνηρό αίσθημα άγχους και της θλιψης.

Οι καταθλιπτικές διαταραχές συγκαταλέγονται στις πιο συχνά εμφανιζόμενες καταστάσεις στην ψυχιατρική με ποσοστό εμφάνισης  8% στην ζωή ενός ανθρώπου.
Σε κάποια άτομα εμφανίζεται μονό ένα επεισόδιο διαταραχής,  που διαρκεί από κάποιες εβδομάδες μέχρι μήνες, αλλά οι περισσότεροι ασθενείς αντιμετωπίζουν χρόνια, επαναλαμβανόμενα καταθλιπτικά επεισόδια.  Επίσης, υπάρχει ακόμη μια υποομάδα ασθενών που πάσχουν από διπολική διαταραχή, εναλλάσσοντας μανιακά με καταθλιπτικά επεισόδια.

 

Οι περισσότεροι ασθενείς περιγράφουν τα συμπτώματα της κατάθλιψης ως :

«  ΕΝΑ ΔΙΑΒΡΩΤΙΚΟ ΑΙΣΘΗΜΑ ΘΛΙΨΗΣ,  ΣΥΝΟΔΕΜΕΝΟ ΑΠΟ ΤΑ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΑ ΕΝΟΣ ΑΒΟΗΘΗΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ ΚΑΙ ΑΤΟΜΙΚΗΣ ΑΠΟΔΥΝΑΜΩΣΗΣ »

 

Συμπτώματα Κατάθλιψης

Συναίσθημα

Το καταθλιπτικό άτομο αισθάνεται μειωμένη διάθεση. Συνήθως το περιγράφει ως θλίψη, ακεφιά ή απόγνωση.

Ο καταθλιπτικός ασθενής χάνει το ενδιαφέρον για την ζωή, ελαττώνει τις αγαπημένες του δραστηριότητες. Σε ήπιες μορφές ¨προσπαθεί¨ να φάει, ¨προσπαθεί¨ να κάνει έρωτα ή ¨προσπαθεί¨ να ενασχοληθεί με δραστηριότητες.

Όσο επιδεινώνεται η νόσος, ο καταθλιπτικός ασθενής γίνεται σημαντικά αδιάφορος προς τις καθημερινές του δραστηριότητες, ακόμη και σε αυτές που πρωτύτερα του προκαλούσαν ευχαρίστηση.

Το χιούμορ του φαίνεται να έχει εξαφανιστεί, παρά μόνο εάν αυτό έχει ένα κυνικό ή σαρδόνιο πέπλο.

Το άγχος είναι επίσης συχνή ψυχολογική απόκριση του καταθλιπτικού ασθενούς. Αυτό  συμβαίνεις υποσυνείδητα ,γιατί πιστεύει ότι επίκειται κάποια απειλή προς την υγεία του.

Στην σοβαρή μορφή της νόσου το άγχος μετατρέπεται σε απόσυρση και απάθεια. Ο ασθενής γίνεται απαθής γιατί δεν μπορεί να βοηθήσει τον εαυτό του.

Έτσι αποσύρεται για να προστατευτεί από τα εσωτερικά του συναισθήματα (συνήθως θυμού) καθώς η αγωνία του μετατρέπεται σιγά σιγά σε οξεία απόγνωση.

Ο θυμός είναι ένα από τα προεξέχοντα συμπτώματα του συναισθήματος του και μπορεί να είναι ευθύς (γιατί θεωρεί ότι δεν είναι αγαπητός από τους άλλους) ή ύπουλα κεκαλυμμένος προσπαθώντας να κάνει και την ζωή των γύρω του δύσκολη.

Σκέψη

Το καταθλιπτικό άτομο είναι απασχολημένο με τον εαυτό του και την κακή του κατάσταση, ανησυχώντας για τις κακοτυχίες του και τις επιπτώσεις που είχαν αυτές στην ζωή του. Σκέφτεται και ξανασκέφτεται διαρκώς το παρελθόν του και αισθάνεται μετάνοια (remorse) καθώς φαντάζεται μαγικές λύσεις στα τωρινά του προβλήματα. Αυτό γίνεται πάντα με την βοήθεια κάποιας ανώτερης δύναμης, αν και νιώθει ότι έχει λιγοστές ελπίδες. Οι επανηλειμένες και μηρυκαστικές σκέψεις του γίνονται μονότονη χροιά των συζητήσεων του. Ο ήπιος καταθλιπτικός ασθενείς μπορεί εσκεμμένα να κατευθύνει τις σκέψεις του αλλού, ένας αμυντικός μηχανισμός που συναντάται στους ιδεοψυχαναγκαστικούς ασθενείς. (π.χ. Γιατί να συμβεί αυτό σε μένα Παναγιά μου ;  Τι σου κάνα Χριστέ μου και με τιμωρείς έτσι; Πως μπορώ να βγάλω από το μυαλό μου τα προβλήματα μου;) Προτάσεις που μπορεί να εναλλάσσονται ή να δημιουργούνται διαρκώς καινούργιες δίχως να επιμένει σε μία.

Οι καταθλιπτικοί ασθενείς με ψυχωτικά μπορούν να αναπολούν μικροπεριστατικά του παρελθόντος όπου τα ανακαλούν με φόβο και ενοχή για τυχόν αντίποινα ή τιμωρία. (π.χ. Ένας μεσήλικας πιστεύει ότι η τοπική εφημερίδα θα δημοσιεύσει δικιές του φωτογραφίες του παρελθόντος από μία ομοφυλοφιλική επαφή που είχε όταν ήταν νέος)

Όχι μόνο το περιεχόμενο της σκέψης είναι διαταραγμένο, αλλά και οι γνωστικές λειτουργίες του εγκεφάλου είναι σοβαρά διαταραγμένες. Το σύνολο των σκέψεων του είναι σημαντικά μειωμένο, έχει μείωση λήψης πρωτοβουλιών και αυθορμητισμού, απαντάει συνήθως συνοπτικά δίχως να παρέχει νέες πληροφορίες. Όταν η κατάθλιψη είναι σοβαρή μπορεί λόγω της αδυναμίας συγκέντρωσης να έχει ακόμη και ψευδοάνοια. Η διαφοροδιάγνωση της όμως γίνεται εύκολα αφού είναι τις λίγες αναστρέψιμες άνοιες και όταν υποχωρήσει η κατάθλιψη υποχωρεί και η άνοια.

Συμπεριφορά

Η βραδύτητα τόσο στην λειτουργία, όσο και στην επεξεργασία (της σκέψης)  είναι χαρακτηριστικό στους καταθλιπτικούς ασθενείς. Οι κινήσεις του και οι απαντήσεις του είναι αργές  ακόμη και αν βρίσκεται σε διέγερση ή είναι υπερκινητικός , η κύρια συμπεριφορά του είναι σκόπιμα μειωμένη.

Σωματικά συμπτώματα

Στην κατάθλιψη όμως υπάρχουν σημαντικές αλλαγές στην φυσιολογική λειτουργία του σώματος με μειωμένο μεταβολικό ρυθμό, γαστρεντερική δυσλειτουργία, ξηροστομία και μεταβολές σε όλες τις σωματικές λειτουργίες που βρίσκονται υπό νευροορμονικό έλεγχο.

Δεν θα πρέπει να ξεχνάμε ότι η κατάθλιψη συνοδεύεται από υψηλή θνητότητα και θνησιμότητα από σωματικές παθήσεις. Πιο συχνά συμπτώματα είναι η αϋπνία με δυσκολία στον έναρξη του ύπνου ή αδυναμία ξυπνήματος το πρωί, η κόπωση, η μείωση της όρεξης, η δυσκοιλιότητα (αν και στα αρχική καταθλιπτιπή συνδρομή υπάρχουν διαρροϊκές κενώσεις), η μείωση της λίμπιντο, οι πονοκέφαλοι, η αυχεναλγία, η οσφυαλγία, τα διάφορα άλλα άλγη και ξηρότητα με καύσος της στοματικής κοιλότητας και συνοδή μη ευχάριστη γεύση. Τα συμπτώματα πρέπει να τα εκτιμήσουμε στην ψυχιατρική εξέταση, αφού αυτά μπορεί να έχουν κάποιο συμβολικό νόημα για τον ασθενή.

Κοινωνικές Σχέσεις

Ο καταθλιπτικός αναζητάει την αγάπη από τους άλλους δίχως όμως να μπορεί να την ανταποδώσει και έτσι δεν μπορεί να ανταμείψει ψυχικά τον συνάνθρωπο του ή να ενισχύσει με κάποιον τρόπο την σχέση του. Επίσης μπορεί να απομονωθεί, αισθάνοντας ανίκανος να βρει άλλους ή εντοπίζοντας φίλους και συντρόφους η προσκολλημένη και αυτοπασχολούμενη συμπεριφορά του απλά να προκαλέσει την αποξένωση του.

Όσο η κατάσταση επιδεινώνεται, η ενεργητικότητα και οι επιδιώξεις του μειώνονται και ο ασθενείς τελικά αποσύρεται μη μπορώντας να  συναντήσει τους οικείους του.

Μελαγχολία και Άτυπη Κατάθλιψη

Υπάρχει μια σοβαρή καταθλιπτική συνδρομή που περιγράφεται από τους αρχαίους έλληνες ως Μελαγχολία (ετυμολογία μαύρη χολή) κατά την οποία ο ασθενής έχει ολική απώλεια της ικανότητας για ευχαρίστηση και αξιοσημείωτες αλλαγές στις φυτικές λειτουργίες όπου βάσει το DSM-IV-TR περιγράφεται ως ”μελαγχολική κατάθλιψη”

Οι ασθενείς που πάσχουν από άτυπη κατάθλιψη παρουσιάζουν αντίστροφα μοτίβα φυτικών λειτουργιών. Συνήθως έχουν μακροχρόνια ευαισθησία στην διαπροσωπική απόρριψη και ως προς την διάθεση έχουν υψηλού βαθμού αντίδραση. Επίσης αντί να έχουν αϋπνία, χρειάζονται περισσότερο ύπνο και κατά την διάρκεια της νύχτας και της ημέρας, η όρεξη τους είναι αυξημένη και έχουν αύξηση σωματικού βάρους. Συνήθως αυτή συνδέεται με διαταραχές προσωπικότητας, πιο συχνά συναντάται στο γυναικείο φύλλο και απ’ότι γνωρίζουμε υπάρχει διαφορετική ανταπόκριση στην Φ.Α.

Συγκεκριμένοι Στρεσσογόνοι Παράγοντες

Απώλεια: Η απώλεια ενός αγαπητό αντικειμένου είναι ο συνηθέστερος προκλητικός παράγοντας της κατάθλιψης.  Κάποιες φορές μπορεί να υπάρξει ένα χρονικό διάστημα ημερών, μηνών ή ακόμη ετών μεταξύ της απώλειας και της καταθλιπτικής αντίδρασης, κυρίως γιατί αυτό το άτομο ήταν σε άρνηση της απώλειας, επομένως είχε αποφύγει τις συναισθηματικές αντιδράσεις.

Σε αυτόν τον μηχανισμό βασίζονται και οι καταθλίψεις των εορτών (πχ. Οι καταθλίψεις κατά την διάρκεια των Χριστουγέννων, λόγω του συναισθήματος ότι είναι μόνοι, εγκαταλειμμένοι και αποδυναμωμένοι την ώρα που οι υπόλοιποι είναι όλοι μαζί οικογενειακά, ευτυχισμένοι.

Απειλές προς την αυτοεκτίμηση και την αυτοπεποίθηση: Όλοι μας έχουν εσωτερικές ψυχικές αναπαραστάσεις σημαντικών ανθρώπων στην ζωή μας, συμπεριλαμβανομένου και του εαυτού μας. Οι αναπαραστάσεις του εαυτού μας μπορεί να είναι ακριβέστατες ή σημαντικά διαστρεβλωμένες. Χρησιμοποιώντας τον όρο αυτοπεποίθηση περιγράφουμε ένα κομμάτι της αυτό-αναπαράστασης μας και πιο συγκεκριμένα την ικανότητα της προσαρμοστικής μας ικανότητας. Με άλλα λόγια αυτός που έχει αυτοπεποίθηση αντιλαμβάνεται τον εαυτό του ικανό να καλύψει τις ανάγκες του και να διασφαλίσει την επιβίωση του.

Επιτυχία: Παράδοξα κάποιος μπορεί να νοσήσει από κατάθλιψη σε αντίδραση κάποιας επιτυχίας ή επίτευξης στόχου. Η επαγγελματική προαγωγή ή οποιαδήποτε επιβράβευση που μπορεί να επιφέρει αυξημένες ευθύνες και κοινωνικό status μπορεί να οδηγήσει στην κατάθλιψη. Συνήθως σε αυτές τις περιπτώσεις δύο δυναμικά συναντώνται. Στο πρώτο ο ασθενής αισθάνεται ότι δεν αξίζει την επιτυχία (μολονότι είναι κοινά αποδεκτό ότι αξίζει την επιβράβευση) πιστεύοντας ότι αργότερα θα είναι ανεπαρκής για την θέση λαμβάνοντας την απόρριψη των τρίτων. Ενώ στο δεύτερο φοβάται ότι με την επιτυχία του θα έχει αντίποινα από τον κοινωνικό του περίγυρο, συσχετίζοντας υποσυνείδητα την διαμαρτυρία με την επιθετικότητα.

Αναπτυξιακά Δυναμικά

Ο καταθλιπτικός ασθενής συνήθως κατάγεται από μια οικογένεια με ιστορικό κατάθλιψης, υψηλών προσδοκιών και χαμηλής αυτοεκτίμησης που έχει μεταφερθεί από γενεά σε γενεά. Ο θάνατος ή ο αποχωρισμός από ένα γονέα όταν ο ασθενής βρίσκεται σε μικρή ηλικία είναι επίσης κοινό χαρακτηριστικό των ιστορικών. Ο ασθενής όχι μόνο βιώνει τον χωρισμό, αλλά συγκατοικεί με τον γονέα σε μια περίοδο θλίψης και απόγνωσης. Ο ασθενής συχνά είναι ο κομιστής πέρα των συνηθισμένων γονεϊκών προσδοκιών και των ελπίδων. Συνήθως οι γονείς αισθάνονται ανεπιτυχής και θέλουν το παιδί τους να επιτύχει εκεί που αυτοί απότυχαν. Το παιδί γίνεται ένα όχημα ελπίδων και θεωρεί ότι η αγάπη τους διασυνδέεται με τις προσωπικές τους επιτυχίες. Η προέλευση των καταθλιπτικών ψυχοδυναμικών μπορούν να εντοπιστούν από το πρώτο έτος ζωής του, όπου το νεογνό θεωρεί τον εαυτό του κέντρο του ψυχολογικού του σύμπαντος. Μολονότι οι γονείς προσπαθούν να του καλύψουν τις ανάγκες του όσο πιο γρήγορα γίνεται, προσπαθώντας αυτό να διατηρήσει τη ναρκισσιστική του κατάσταση, η ματαίωση είναι βέβαιη. Οι δυνάμεις της πραγματικότητας το αναγκάζουν να αλλάξει σιγά σιγά την αρχική του εικόνα του κόσμου και να δεχθεί το γεγονός ότι στην πραγματικότητα είναι αβοήθητο και εξαρτημένο από άλλους. Ως ενήλικας ανασύρει τον ίδιο μηχανισμό ξαναφτιάχνοντας τα συναισθήματα του νεογνού που αναζητά την μητέρα του ενώ αυτή δεν είναι διαθέσιμη.

Συμπέρασμα

Η συνέντευξη ενός καταθλιπτικού ασθενούς απαιτεί ευαισθησία και την ικανότητα της ενσυναίσθησης του σοβαρού ψυχολογικού πόνου. Ο θεραπευτής πολλές φορές θα αναγκαστεί να δοκιμάσει την βασική του ανθρωπιά όπως και την επαγγελματική του ικανότητα, αν και το στοίχημα είναι μεγάλο. Η κατάθλιψη μπορεί να προσβάλει παραγωγικά και ενδεχομένως υγιή άτομα που έχουν τέλεια πρόγνωση και αποθεραπεία. Η θεραπεία μπορεί σημαντικά να επηρεάσει το αποτέλεσμα και σε αυτή την νόσο, όσο σε καμιά άλλη ψυχική νόσο ο ιατρός αναλαμβάνει τον παραδοσιακό ρόλο του θεραπευτή και του διασώστη.

Προσαρμογή – Μετάφραση Κεφαλαίου Δρ. Νικήτας Αρναούτογλου – Ψυχίατρος Ψυχοθεραπευτής 

Πηγές : The Psychiatric Interview in Clinical Practice by Roger A. Mackinnon (Author), Robert Michels (Author), Peter J. Buckley (Author)